Elementy budynków i konstrukcje murowe wykonywane z ceramicznych elementów murowych mogą być narażone na działanie zróżnicowanych warunków środowiskowych i jednocześnie muszą spełniać wymagania związane z użytkowaniem obiektów budowlanych (wytrzymałościowe, izolacyjności cieplnej i akustycznej, trwałości i innych).
Dobranie odpowiednich elementów murowych i zapraw murarskich do danego zastosowania nie jest łatwe i wymaga z jednej strony dokładnej znajomości właściwości ceramicznych elementów murowych oraz dokładnego rozpoznania warunków środowiskowych, na które będzie narażona konstrukcja murowa lub element budynku. Właściwości ceramicznych elementów murowych i warunki środowiskowe oraz podstawowe zasady projektowania zostały omówione we wcześniejszych częściach niniejszego poradnika. Ze względu na ogólnikowy charakter wymagań normowych dotyczących właściwości elementów murowych i zapraw murarskich oraz nieprecyzyjne wytyczne doboru elementów murowych i zapraw murarskich dla określonych warunków środowiskowych podanych w normie [1], w dalszej treści niniejszego poradnika zostaną omówione możliwości stosowania ceramicznych elementów murowych o określonych właściwościach w różnych warunkach środowiskowych. Podane zostaną także bardziej szczegółowe zasady doboru elementów murowych i zapraw murarskich w elementach budynków i konstrukcjach z uwzględnieniem warunków środowiskowych.
Kryteria doboru elementów murowych i zapraw mogą być formułowane w różny sposób, np. biorąc pod uwagę wymagania dotyczące elementu budynku lub konstrukcji murowej, w innym wariancie - klasę środowiska na które jest narażona konstrukcja lub element murowy. W niniejszym poradniku przyjęto kryteria związane z klasami warunków środowiskowych oraz uwzględniające rodzaj i budowę elementu budynku lub konstrukcji.
Wymagania jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i elementy budynków podano w części 3 poradnika, w tym także warunki środowiskowe i ogólne zasady projektowania konstrukcji murowych, wynikających z wymagań podstawowych. Podstawowe rodzaje konstrukcji wykonywanych z ceramicznych elementów murowych omówiono w części 4 poradnika, a właściwości elementów murowych i zapraw w części 2.
Dobór ceramicznych elementów murowych i zapraw murarskich zostanie omówiony przy uwzględnieniu klasyfikacji środowisk wymienionych w części 3 poradnika.
1. Zakres deklarowanych właściwości ceramicznych elementów murowych w zależności od klasy mikro ekspozycji
Charakterystykę warunków mikro ekspozycji podano w części 3 poradnika, gdzie wyróżniono siedem klas warunków środowiskowych konstrukcji murowych wykonanych z ceramicznych elementów murowych. Przyjęto, że konstrukcje murowe nie posiadają żadnego wykończenia lub innego zabezpieczenia. Dla takich konstrukcji murowych będą określane właściwości ceramicznych elementów murowych i zapraw, aby zapewnić odpowiednią trwałość i możliwość eksploatacji obiektów budowlanych i konstrukcji zgodnie z ich przeznaczeniem.
W przypadku gdy mur, element budynku lub konstrukcja murowa posiada warstwy wykończeniowe, okładziny lub inne zabezpieczenia, należy określić ich wpływ na zmianę klasy mikro ekspozycji, która będzie decydować o doborze ceramicznych elementów murowych i zapraw. W zależności od klasy mikro ekspozycji producent ceramicznych elementów murowych powinien deklarować określone właściwości tych zgodnie z tablicą 1.
Tablica 1. Zakres właściwości deklarowanych przez producenta ceramicznych elementów murowych w zależności od klasy mikro ekspozycji
Z tablicy 1 wynika, że producent ceramicznych elementów murowych zawsze powinien deklarować następujące właściwości: kształt i budowę, wymiary i odchyłki wymiarów, wytrzymałość na ściskanie i reakcję na ogień. Zgodnie z normą [2] wytrzymałość na ściskanie producent powinien deklarować w przypadku ceramicznych elementów murowych stosowanych w elementach budynku podlegających wymaganiom konstrukcyjnym, jednak jest to parametr techniczny, który powinien być deklarowany także w przypadku ceramicznych elementów murowych nie przeznaczonych do stosowania w elementach budynku podlegających wymaganiom konstrukcyjnym.
Kształt i budowa ceramicznych elementów murowych powinna być deklarowana przez producenta w sposób dokładne opisujący wyrób łącznie ze wszystkimi wymiarami, zgodnie z wymaganiami normy [2]. W przypadku drążonych ceramicznych elementów murowych producent powinien załączyć rysunek techniczny tych elementów. Producent może deklarować kształt i budowę ceramicznych elementów murowych przez podanie grupy, zgodnie z wymaganiami normy [3].
Rozszerzalność pod wpływem wilgoci powinna być deklarowana przez producentów ceramicznych elementów murowych poziomo drążonych, których co najmniej jeden wymiar jest większy od 400 mm.
Norma [2] obliguje producentów ceramicznych elementów murowych do deklarowania wytrzymałości spoiny, czyli początkowej wytrzymałości muru na ścinanie w przekroju przechodzącym przez spoiny nieprzewiązane. Jak wykazano właściwość ta podawana przez producentów ceramicznych elementów murowych nie ma praktycznego znaczenia, ponieważ projektant będzie brać pod uwagę tylko wartości tej właściwości podane w normie w normie [3] lub w normie [4].
Deklaracje producentów ceramicznych elementów murowych powinny określać także poziom właściwości, który jest równie istotny do oceny przydatności elementów do określonych zastosowań.
Kształt i budowa ceramicznych elementów murowych decyduje o zaliczeniu tych wyrobów do odpowiedniej grupy według kryteriów podanych w normie [3] lub w normie [4]. Zaliczenie ceramicznych elementów murowych do określonej głupy ma decydujący wpływ na przyjmowanie parametrów konstrukcji murowych, przede wszystkim wytrzymałości muru na ściskanie. Zgodnie z kryteriami podziału ceramicznych elementów murowych na grupy według obydwu cytowanych wyżej norm są przypadki, kiedy te same wyroby mogą być zaliczone do dwóch różnych grup (dotyczy to grupy 2 i 3). W takich przypadkach wyroby powinny być zaliczane do grupy wyższej, czyli 2.
Wymiary i odchyłki wymiarów są właściwościami, których poziom powinien być brany pod uwagę przy ocenie przydatności elementów murowych do określonych zastosowań. Poziom tych właściwości jest istotny przede wszystkim ze względu na technikę murowania na zwykłe spoiny i na cienkie spoiny oraz na ekspozycję elementów murowych - elewacje lub licówki. W przypadku układania ceramicznych elementów murowych na zwykłe spoiny grubość takich spoin powinna zawierać się w granicach 6 mm do 12 mm, natomiast przy murowaniu na cienkie spoiny grubość spoin zawiera się w granicach 0,5 mm do 3 mm. Z przytoczonych wartości grubości spoin w różnych technikach murowania wynikają wielkości odchyłek wymiarów ceramicznych elementów murowych. Odchyłki te są szczególnie istotne dla wysokości ceramicznych elementów murowych. W elementach murowych przeznaczonych do murowania na zwykłe spoiny odchyłki wysokości nie powinny przekraczać wartości ±3 mm, a w elementach murowych przeznaczonych do murowania na cienkie spoiny odchyłki wysokości nie powinny przekraczać wartości ± 1 mm. Kategorie odchyłek i kategorie rozpiętości wymiarów należy tak dobierać, aby zachować podane wyżej odchyłki.
Gęstość ceramicznych elementów murowych powinna być deklarowana gdy jest istotna w miejscu zastosowania wyrobu. Należy przy tym mieć na uwadze rodzaj ceramicznych elementów murowych (LD lub HD) oraz potrzebę deklarowania gęstości brutto lub netto. W przypadku ceramicznych elementów murowych rodzaju LD producent powinien deklarować gęstość brutto w stanie suchym, która nie może być większa niż 1000 kg/m3. W przypadku ceramicznych elementów murowych rodzaju HD przeznaczonych do stosowania w murach niezabezpieczonych deklarowanie gęstości nie jest wymagane, natomiast w murach zabezpieczonych gęstość brutto w stanie suchym powinna być deklarowana i powinna być większa niż 1000 kg/m3. Gęstość netto ceramicznych elementów murowych w stanie suchym powinna być deklarowana w przypadkach gdy te elementy są przeznaczone do stosowania w elementach budynków podlegających wymaganiom cieplnym. Na podstawie gęstości netto (jest to gęstość objętościowa czerepu ceramicznego) można ustalić wartość współczynnika przewodzenia ciepła czerepu λ10, dry, a na tej podstawie obliczyć obliczeniową wartość tego współczynnika i obliczeniową wartość oporu cieplnego elementu murowego i ewentualnie ekwiwalentną wartość obliczeniową współczynnika przewodzenia ciepła elementu murowego.
Producent ceramicznych elementów murowych powinien deklarować zawsze znormalizowaną wytrzymałość na ściskanie oraz kategorię tych wyrobów. Te parametry wytrzymałościowe są podstawą do określenia parametrów wytrzymałościowych muru i wartości częściowych współczynników bezpieczeństwa. Wartość wytrzymałości na ściskanie ceramicznych elementów murowych jest dobierana w zależności od potrzebnej wytrzymałości muru. Norma [3] i [4] nie podaje najniższej wymaganej wytrzymałości elementów murowych stosowanych w konstrukcyjnych elementach budynków. Ograniczenia odnoszą się do wytrzymałości największej. Jeżeli mury są wykonane z ceramicznych elementów murowych grupy 1, to znormalizowana wytrzymałość na ściskanie elementów murowych nie powinna być większa niż:
- w murach na zaprawie zwykłej i lekkiej - 75 MPa,
- w murach na zaprawie do cienkich spoin - 50 MPa.
Jeżeli mury są wykonane z ceramicznych elementów murowych grupy 2, to znormalizowana wytrzymałość na ściskanie elementów murowych nie powinna być większa niż 35 MPa, a w przypadku murów wykonanych z ceramicznych elementów murowych grupy 3 i 4 — 15 MPa.
Chociaż w ustaleniach normowych nie określono dolnej granicy wytrzymałości na ściskanie ceramicznych elementów murowych, to w przypadku stosowania tych elementów murowych do wykonywania konstrukcyjnych elementów budynków należałoby przyjąć, że znormalizowana wytrzymałość na ściskanie elementów murowych nie powinna być mniejsza niż 10 MPa w przypadku elementów grupy 1 i 7,5 MPa w przypadku elementów grupy 2, 3 i 4. Elementy murowe o wytrzymałości mniejszej od wyżej podanych charakteryzują się także innymi właściwościami, których wartości najczęściej wskazują na ich nieprzydatność w konstrukcjach murowych. Takie elementy murowe mogą być stosowane jedynie do ścianek działowych i wewnętrznych murów niekonstrukcyjnych.
Właściwości cieplne ceramicznych elementów murowych powinny być deklarowane przez producentów tych wyrobów w przypadku przeznaczenia ich do wykonywania elementów budynków podlegających wymaganiom cieplnym. Projektanci powinni posługiwać się obliczeniowymi wartościami właściwości cieplnych, czyli wartościami uwzględniającymi wpływ wilgotności wyrobów i temperatury. Producenci powinni deklarować opór cieplny wyrobu w kierunku przewidywanego przepływu ciepła. Jeżeli ten kierunek nie jest założony lub nie wynika z budowy ceramicznego elementu murowego, to należy opór cieplny deklarować przyjmując wszystkie możliwe kierunki przepływu ciepła. Oprócz oporu cieplnego ceramicznych elementów murowych producent może deklarować również ekwiwalentną w stosunku do oporu cieplnego wartość współczynnika przewodzenia ciepła. Dodatkowo, chociaż nie jest to wymagane przez normy, producent może deklarować właściwości cieplne muru lub ściany, ale w takim przypadku powinien określić sposób układania ceramicznych elementów murowych w murze i budowę ściany. Granicznych wartości (minimalnych lub maksymalnych) właściwości cieplnych ceramicznych elementów murowych nie określa się ponieważ wymagania odnoszą się do przegród, a nie wyrobów.
Trwałość ceramicznych elementów murowych - zgodnie z ustaleniami normowymi - jest określana odpornością tych wyrobów na zamrażanie i odmrażanie. W tym zakresie obowiązują ustalenia normy [5]. W przypadku ceramicznych elementów murowych przewidywanych do stosowania w elementach budynków lub innych konstrukcjach narażonych na działanie mrozu i wilgoci, to wyroby te powinny spełniać wymagania podane w normie [5] dla elementów mrozoodpornych. Producenci ceramicznych elementów murowych przeznaczonych do wymienionych wyżej zastosowań powinni deklarować zgodność z wymaganiami tej normy.
W wymaganiach normowych dotyczących ceramicznych elementów murowych znajdują się dwie właściwości pokrewne: absorpcja wody i wielkość początkowej absorpcji wody. Obydwie właściwości dotyczą tylko ceramicznych elementów murowych rodzaju HD, przy czym wartość absorpcji wody producent powinien deklarować w przypadku ceramicznych elementów murowych przewidzianych do stosowania w elementach budynków, w których powierzchnie licowe tych elementów będą wyeksponowane na zewnątrz, natomiast wszystkie ceramiczne elementy murowe rodzaju HD powinny mieć określoną wartość początkowej absorpcji wody. W normie [2] nie określono poziomu tych wymagań. Szczególnie wartość absorpcji wody jest właściwością w stosunku, do której powinna być określona górna granica. Jeżeli ceramiczne elementy murowe rodzaju HD są przewidziane do stosowania w elementach budynków lub konstrukcjach poddanych warunkom mikro ekspozycji MX3.1 lub MX3.2, a także MX4 i MX5, to wartość absorpcji wody zwykle nie przekracza 6% licząc masowo.
Działanie siarczanów na konstrukcje murowe występuje zawsze w połączeniu z przemieszczaniem się wody. Może to być woda w postaci pary wodnej lub cieczy. Ruch wody może wynikać z dyfuzji, podciągania kapilarnego lub przez perkolację spowodowaną siłami grawitacji. Siarczany mogą oddziaływać destrukcyjnie na elementy murowe, zaprawę murarską w murze i na tynki lub inne warstwy muru.
Deklarowanie przez producenta ceramicznych elementów murowych kategorii zawartości aktywnych soli rozpuszczalnych ma zapewnić, że w określonych warunkach użytkowania nie będą występowały uszkodzenia elementów murowych, zaprawy lub tynku. W przypadkach spodziewanego nasączania długotrwałego ceramiczne elementy murowe powinny być kategorii S2. Gdy mur jest chroniony odpowiednio zaprojektowanymi detalami budynku to elementy murowe powinny być kategorii S1. W warunkach muru całkowicie suchego elementy murowe mogą być kategorii S0.
Rozszerzalność pod wpływem wilgoci powinna być deklarowana przez producentów ceramicznych elementów murowych, których co najmniej jeden wymiar jest większy niż 400 mm. Wartości tej właściwości nie mogą być większe od podanych w części 1 poradnika. Właściwość tę producent powinien deklarować niezależnie od klasy mikro ekspozycji.
Przepuszczalność pary wodnej powinna być deklarowana przez producentów ceramicznych elementów murowych przeznaczonych do stosowania w klasach mikro ekspozycji od MX2.1 do MX5. Deklaracja producenta powinna opierać się na wartościach tabelarycznych podanych w normie [6].
Producenci ceramicznych elementów murowych są zobligowani do deklarowania wartości wytrzymałości spoiny w przypadku przeznaczenia elementów murowych do stosowania w konstrukcyjnych elementach budynków. Właściwość ta podana przez producenta ceramicznych elementów murowych nie jest potem wykorzystywana, ponieważ projektant będzie przyjmować wartości tej właściwości według normy [3] lub [4].
2. Zakres deklarowanych właściwości zapraw murarskich w zależności od klasy mikro ekspozycji
W zależności od klasy mikro ekspozycji producent zapraw murarskich powinien deklarować określone właściwości tych wyrobów zgodnie z tablicą 2.
Tablica 2. Zakres właściwości deklarowanych przez producenta zapraw murarskich w zależności od klasy mikro ekspozycji
Właściwości zapraw świeżych powinny być deklarowane przez producentów w każdej klasie mikro ekspozycji.
Konsystencja zaprawy jest właściwością, która powinna być deklarowana także w przypadku zapraw produkowanych fabrycznie. Producenci tych zapraw powinni podawać ilość wody zarobowej na jednostkę suchej mieszanki, co w praktyce jest jednoznaczne z określeniem konsystencji.
Wymaganie podawania przez producenta zasady sposobu mieszania zaprawy powinno odnosić się do przypadków gdy mieszanie zaprawy różni się od powszechnie stosowanego. W takich przypadkach producent powinien określić specjalne zasady mieszania zaprawy.
Właściwością zapraw murarskich stwardniałych niezależnie od klasy mikro ekspozycji, którą producent zaprawy powinien zawsze deklarować jest wytrzymałość na ściskanie. Wytrzymałość na ściskanie jest właściwością wpływającą na wytrzymałość na ściskanie muru. Producent powinien deklarować średnią wytrzymałość na ściskanie, bo taka wytrzymałość jest brana pod uwagę przy obliczaniu wytrzymałości muru. Właściwość ta powinna być deklarowana także w przypadku gdy zaprawa będzie przeznaczona do stosowania w elementach budynku nie podlegających wymaganiom konstrukcyjnym.
Wartość wytrzymałości na ściskanie zaprawy murarskiej powinna być dobierana łącznie z wytrzymałością na ściskanie ceramicznych elementów murowych w ten sposób, aby uzyskać potrzebną wytrzymałość na ściskanie muru. O przyjęciu zaprawy murarskiej o określonej wytrzymałości na ściskanie może decydować również potrzebna wytrzymałość muru na ścinanie lub zginanie (szczególnie w przekrojach przechodzących przez spoiny nieprzewiązane). Nie zaleca się łączenia małej wytrzymałości na ściskanie zaprawy murarskiej z dużą na ściskanie elementów murowych, lub dużej na ściskanie zaprawy murarskiej z małą wytrzymałością na ściskanie elementów murowych. W normie [3] i [4] ograniczono wytrzymałość zwykłej zaprawy murarskiej do 20 MPa i zaprawy lekkiej do 10 MPa. Jeżeli mury są wykonywane z ceramicznych elementów murowych grupy 1, to wytrzymałość zaprawy na ściskanie nie może być większa niż dwukrotna wytrzymałość na ściskanie elementów murowych, natomiast w przypadku ceramicznych elementów murowych grupy 2, 3 i 4 wytrzymałość zaprawy na ściskanie nie może być większa niż wytrzymałość na ściskanie elementów murowych. Powyższe warunki normowe nie określają w sposób racjonalny łączenia zapraw i elementów murowych w murze pod względem właściwości wytrzymałościowych. Np. przy wytrzymałości na ściskanie ceramicznych elementów murowych grupy 1 dopuszcza się stosowanie zaprawy o wytrzymałości na ściskanie nawet 20 MPa. Stosowanie zapraw o wytrzymałości na ściskanie większej niż wytrzymałość na ściskanie elementów murowych daje niewielkie korzyści w postaci zwiększenia wytrzymałości muru na ściskanie. Dotyczy to przede wszystkim murów z ceramicznych elementów murowych grupy 2, 3 i 4.
Wytrzymałość zaprawy na zginanie nie ma tak istotnego znaczenia jak wytrzymałość na ściskanie. Właściwość ta ma wpływ przede wszystkim na wytrzymałość muru na zginanie w przekroju prostopadłym do spoin wspornych. W przypadku zapraw produkowanych fabrycznie producent nie ma obowiązku deklarowania wartości tej właściwości, natomiast w przypadku zapraw wytwarzanych na miejscu budowy - zgodnie z normą [7] - na podstawie proporcji składników zaprawy określona jest także jej wytrzymałość na zginanie.
Wytrzymałość spoiny deklarowana przez producenta zaprawy jest właściwością praktycznie nie wykorzystaną, ponieważ projektant wartość wytrzymałości spoiny będzie przyjmować na podstawie normy [3] lub [4].
Przepuszczalność pary wodnej powinna być deklarowana przez producentów zaprawy przeznaczonej do stosowania we wszystkich przypadkach gdzie jest możliwe wystąpienie dyfuzji pały wodnej. Będą to wszystkie klasy mikro ekspozycji, z wyjątkiem MX1. Producent zaprawy murarskiej deklaruje wartości tabelaryczne współczynnika dyfuzji pary wodnej według normy [6], w zależności od gęstości objętościowej zaprawy.
Wartości współczynnika przewodzenia ciepła producent zaprawy murarskiej powinien deklarować tylko w przypadkach przeznaczenia zaprawy do stosowania w elementach budynku podlegających wymaganiom cieplnym. Wartości współczynnika przewodzenia ciepła producent powinien deklarować na podstawie badań lub wartości tabelarycznych podanych w normie [6], w zależności od gęstości objętościowej zaprawy. Należy zwrócić szczególną uwagę, aby deklarowane wartości współczynnika przewodzenia ciepła były wartościami obliczeniowymi uwzględniającymi wpływ temperatury i wilgotności. Jeżeli są podawane wartości λ10, dry czyli w temperaturze +100C i w stanie suchym, to należy je przeliczyć na wartości obliczeniowe λu. Wartości obliczeniowe współczynnika przewodzenia ciepła lub oporu cieplnego ceramicznych elementów murowych mogą być podstawą do obliczenia wartości cieplnych muru.
Trwałość zapraw murarskich jest określona odpornością na zamrażanie-odmrażanie. Właściwość ta powinna być deklarowana przez producenta zaprawy murarskiej przewidzianej do stosowania w murach narażonych na jednoczesne działanie wilgoci i mrozu. Będą to klasy mikro ekspozycji MX3.1, MX3.2 i MX4. W przypadku klasy mikro ekspozycji MX5 także zaleca się aby producenci zaprawy deklarowali odporność na zamrażanie-odmrażanie, ponieważ środowiska agresywne chemicznie zwykle występują w połączeniu z oddziaływaniem wilgoci i mrozu. W przypadku gdy zaprawy murarskie są przeznaczone do stosowania w murach znajdujących się w klasach ekspozycji MX2.1 i MX2.2 także zaleca się aby zaprawy murarskie były odporne na zamrażanie-odmrażanie.
Reakcja na ogień powinna być deklarowana przez producentów zapraw murarskich, niezależnie od klasy mikro ekspozycji. Jedynie w klasie mikro ekspozycji MXI, jeżeli mur jest zabezpieczony przed bezpośrednim działaniem ognia producent zaprawy murarskiej stosowanej w takim murze nie musi deklarować reakcji na ogień.
Ostatnie dwie właściwości zapraw murarskich, kruszywa i czas korekty, odnoszą się tylko do zapraw stosowanych do cienkich spoin. Maksymalna średnica ziaren kruszywa w takich przypadkach nie może być większa niż 0,2 mm. Czas korekty dotyczy świeżej zaprawy. Producenci zapraw murarskich do cienkich spoin powinni deklarować czas korekty, czyli czas upływający od ułożenia elementu murowego na tej zaprawie do chwili, kiedy możemy jeszcze zmieniać jego położenie. Wymienione wyżej właściwości zapraw do cienkich spoin powinny być deklarowane niezależnie od klasy mikro ekspozycji.
3. Zakres deklarowanych właściwości zapraw tynkarskich do murów w zależności od klasy mikro ekspozycji
Zaprawy tynkarskie do murów spełniają dwie podstawowe funkcje: stanowią warstwy ochronne dla muru przed działaniem czynników niszczących i są jednocześnie elementem dekoracyjnym. W szczególnych przypadkach mogą zwiększać izolacyjność cieplną przegrody (np. zaprawy rodzaju T - izolujące cieplnie lub rodzaju LW - lekkie).
W zależności od klasy mikro ekspozycji producent zapraw tynkarskich do murów lub przygotowujący zaprawę tynkarską na miejscu budowy powinien deklarować określone właściwości tych wyrobów zgodnie z tablicą 3.
Tablica 3. Zakres właściwości deklarowanych przez producenta zapraw tynkarskich do murów w zależności od klasy mikro ekspozycji
W stosunku do świeżych zapraw tynkarskich do murów w normie [8] podano w zasadzie tylko dwa wymagania: czas zachowania właściwości roboczych i zawartość powietrza. Nie określono konsystencji zaprawy prawdopodobnie dlatego, że producenci zaprawy podają ilość wody zarobowej dla określonej ilości suchej mieszanki zaprawy, co jest jednoznaczne z określeniem konsystencji.
Wymaganie gęstości brutto w stanie suchym określone jest jako przedział gęstości. Właściwość ta może być podstawą do określenia np. współczynnika przewodzenia ciepła zaprawy, wtedy należy brać pod uwagę średnią wartość z przedziału deklarowanego przez producenta. Gęstość brutto w stanie suchym producent zaprawy tynkarskiej do murów powinien deklarować w przypadku wszystkich klas mikro ekspozycji.
Wytrzymałość na ściskanie producent zaprawy powinien deklarować w postaci kategorii wytrzymałości na ściskanie. Podane w normie wartości wytrzymałości zaprawy przypisane poszczególnym kategoriom nie są jednoznaczne, ponieważ występują przypadki, gdy zaprawa o danej wytrzymałości na ściskanie może być zaliczona do dwóch różnych kategorii. W takich przypadkach zaprawę należy zaliczać do kategorii niższej. Kategoria wytrzymałości zaprawy tynkarskiej do murów powinna być deklarowana przez producenta we wszystkich klasach mikro ekspozycji.
Przyczepność zaprawy do podłoża powinna być deklarowana przez producentów wszystkich rodzajów zapraw tynkarskich do murów, z wyjątkiem zaprawy rodzaju OC, czyli zaprawy przeznaczonej do wykonywania tynków jednowarstwowych.
Oprócz przyczepności w kN/ mm² producenci zapraw powinni deklarować także symbol modelu pęknięcia A, B lub C. W przypadku zapraw rodzaju OC producent takiej zaprawy powinien deklarować przyczepność po wymaganych cyklach zamrażania i odmrażania. W klasach mikro ekspozycji MX3.1, MX3.2 i MX4 oraz w klasie mikro ekspozycji MX5 (jeżeli zaprawy są stosowane do tynków zewnętrznych) producenci powinni deklarować przyczepność po wymaganych cyklach zamrażania i odmrażania.
Absorpcja wody spowodowana podciąganiem kapilarnym powinna być deklarowana przez producentów zapraw tynkarskich do murów przeznaczonych do stosowania w zewnętrznych elementach budynków. Właściwość ta dotyczy zapraw stosowanych we wszystkich klasach mikro ekspozycji, z wyjątkiem MX1.
Penetracja wody po badaniu absorpcji wody spowodowanej podciąganiem kapilarnym dotyczy tylko zaprawy tynkarskiej do murów rodzaju R, czyli zapraw renowacyjnych. Producenci tej zaprawy powinni deklarować tę właściwość dla wszystkich klas mikro ekspozycji.
W przypadku zapraw tynkarskich do murów rodzaju OC (jednowarstwowych) producenci powinni deklarować przepuszczalność wody na odpowiednim podłożu. Właściwość ta powinna być deklarowana we wszystkich klasach mikro ekspozycji, z wyjątkiem MX1.
Współczynnik przepuszczalności pary wodnej powinien być deklarowany przez producentów zapraw tynkarskich do murów przeznaczonych do stosowania w zewnętrznych elementach budynków, we wszystkich klasach mikro ekspozycji.
Współczynnik przewodzenia ciepła powinien być deklarowany przez producentów zapraw tynkarskich do murów, przeznaczonych do stosowania w elementach budynków podlegających wymaganiom cieplnym. Należy zwrócić uwagę, aby producenci deklarowali wartości obliczeniowe tej właściwości. Właściwość ta powinna być deklarowana w szczególności w przypadku zapraw rodzaju T (izolujących cieplnie) i zapraw rodzaju LW (lekkich). Współczynnik przewodzenia ciepła nie zależy od klasy mikro ekspozycji.
Reakcja na ogień powinna być deklarowana przez producentów wszystkich rodzajów zapraw tynkarskich do murów, niezależnie od klasy mikro ekspozycji.
Trwałość zapraw tynkarskich do murów jest deklarowana w zależności od rodzaju zaprawy. W przypadku zaprawy rodzaju OC (jednowarstwowa) miarą trwałości są dwie właściwości oceniane po wymaganych cyklach zamrażania i odmrażania:
- przyczepność,
- przepuszczalność wody.
Trwałość zapraw tynkarskich do murów powinna być deklarowana w klasach mikro ekspozycji MX3.1, MX3.2 i MX4 oraz w klasie mikro ekspozycji MX5 w przypadku zapraw stosowanych do wykonywania tynków zewnętrznych.
Przy omawianiu właściwości ceramicznych elementów murowych używane były pojęcia mur zabezpieczony, niezabezpieczony lub częściowo zabezpieczony. Jako mur niezabezpieczony należy przyjmować mur bez jakiegokolwiek wykończenia w postaci tynku lub okładziny. Mur częściowo zabezpieczony to mur pokryty tynkiem cienkowarstwowym o grubości nie większej niż 20 mm wykonanym z zaprawy tynkarskiej do murów odpowiadającej wymaganiom normy [8]. Jako mur zabezpieczony można przyjąć mur wykończony tynkiem o grubości większej od 20 mm, wykonanym z zaprawy tynkarskiej do murów odpowiadającej wymaganiom ww. normy. Zaprawy powinny spełniać w odpowiednich klasach mikro ekspozycji. Jako mur zabezpieczony należy przyjąć także mur z okładziną zabezpieczającą przed przenikaniem wody i wilgoci.
4. Podsumowanie
Wszystkie zagadnienia przedstawione w niniejszym poradniku wskazują na istotną rolę producentów ceramicznych elementów murowych, projektantów obiektów budowlanych i wykonawców robót w całokształcie procesów związanych z budową obiektów oraz remontem lub rozbudową obiektów istniejących. Zakres stosowania ceramicznych elementów jest bardzo szeroki. Znajdują one zastosowanie zarówno w różnych elementach budynków i innych obiektach budowlanych. Mogą być narażone na oddziaływania zróżnicowanych warunków środowiskowych, dlatego w każdym przypadku należy zwracać szczególną uwagę na dobór ceramicznych elementów murowych i zapraw o właściwościach odpowiadających określonemu zastosowaniu.
Producenci ceramicznych elementów murowych wprowadzając te wyroby na rynek powinni określić ich przeznaczenie i zakres stosowania, podając także wszystkie właściwości niezbędne do oceny przydatności w określonych warunkach. Projektanci obiektów budowlanych, w których mają zastosowanie ceramiczne elementy murowe powinni przeanalizować warunki środowiskowe dla poszczególnych elementów budynków i innych obiektów. W dokumentacji projektowej powinni określić wszystkie niezbędne właściwości ceramicznych elementów murowych i zapraw, zapewniających odpowiednie właściwości użytkowe i trwałość projektowanych obiektów. Wykonawcy robót budowlanych powinni zastosować ceramiczne elementy murowe i zaprawy zgodnie z dokumentacją projektową obiektu. Zasady stosowania ceramicznych elementów murowych i zapraw podane w poradniku mogą być przydatne także dla inwestorów obiektów budowlanych i służb nadzoru inwestorskiego.
Ceramika budowlana, w tym także ceramiczne elementy murowe, jest materiałem budowlanym o bardzo korzystnych właściwościach użytkowych i bardzo trwałym, o czym świadczą ośmiowiekowe tradycje stosowania tych wyrobów w polskim budownictwie. Właściwy dobór ceramicznych elementów murowych i zapraw w zależności od miejsca zastosowania i warunków środowiskowych pozwala na realizację obiektów budowlanych o wymaganych właściwościach i dużej trwałości.
Literatura
[1] PN-EN 1996-2:2010 Eurokod 6. Projektowanie konstrukcji murowych. Część 2: Wymagania projektowe, dobór materiałów i wykonanie konstrukcji murowych
[2] PN-EN 771-1:2006 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 1 : Elementy murowe ceramiczne
[3] PN-EN 1996-1-12010 Eurokod 6. Projektowanie konstrukcji murowych. Część 1-1: Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych
[4] PN-B-03002:2007 Konstrukcje murowe. Projektowanie i obliczanie
[5] PN-B-12012:2007 Metody badań elementów murowych. Określenie odporności na zamrażanie-odmrażanie elementów murowych ceramicznych
[6] PN-EN i 745:2004 Mury i wyroby murowe. Metody określania obliczeniowych wartości cieplnych
[7] PN-B-10104:2005 Wymagania dotyczące zapraw murarskich ogólnego przeznaczenia. Zaprawy o określonym składzie materiałowym, wytwarzane na miejscu budowy
[8] PN-EN 998-1:2004 Wymagania dotyczące zapraw do murów. Część I : Zaprawa tynkarska
