Na polskim rynku, powszechnie i niezależnie od rodzaju nawierzchni brukowej (beton, granit, klinkier) stosuje się w większości przypadków jeden rodzaj podbudowy: podbudowa z kruszyw z podsypką piaskowo cementową. Przyzwyczajenie to pozostało (przypuszczenie autora) z lat „wesołej twórczości” kiedy to nie było dostępnych innych materiałów a i z dostępnością wymienionych wyżej bywało różnie.
Rozwiązanie to jednak nie w każdym przypadku jest właściwe i w wielu przypadkach to właśnie tak wykonana podbudowa jest powodem problemów z użytkowaniem i utrzymaniem nawierzchni. Jaka jest zatem alternatywa? Jak wykonać podbudowę i jakich użyć materiałów by wykonana konstrukcja i nawierzchnia były trwałe i estetyczne? Poznajmy zatem i porównajmy możliwe do zastosowania technologie, ale nim przejdziemy do szczegółowych rozwiązań zapoznajmy się z podstawowymi wymaganiami stawianymi tego typu konstrukcjom i typowemu przekrojowi drogi.
Każda droga jak mówi powiedzenie „gdzieś prowadzi”, ale by po niej bezpiecznie mogli poruszać się piesi, rowery oraz pojazdy mechaniczne oraz by przede wszystkim była trwała musi zostać właściwie zaprojektowana a następnie wykonana. Warto uzmysłowić sobie, że nośność tego typu konstrukcji nie zależy jedynie od wytrzymałości nawierzchni ale głównie od konstrukcji ich podbudowy. Nawet najmocniejszy materiał nawierzchni ulegnie zniszczeniu pod wpływem relatywnie małych obciążeń jeśli nie zapewnimy mu odpowiednio nośnej podbudowy.
W przekroju budowy każdej takiej konstrukcji wyodrębnić można pewnego rodzaju warstwy - są to:
- nawierzchnia - w skład której wchodzi warstwa utwardzona (np. bruk klinkierowy) oraz podsypka
- podbudowa - w skład której wchodzą warstwa (lub warstwy) podbudowy zasadniczej oraz jeśli jest to konieczne np. ze względu na małą nośność podłoża rodzimego, warstwy podbudowy pomocniczej oraz warstwa odsączająca.
Ogólny przekrój przez taką konstrukcję pokazano na rys. 1
W zależności od rodzaju konstrukcji (droga, plac, podjazd , ścieżka itp.) sposobu ich wykorzystania stosuje się trzy podstawowe metody budowy:
- metoda sztywna - zakłada, że warstwa nośna wchodząca w skład podbudowy zasadniczej jest wykonana jako sztywna (np. płyta betonowa o grubości 15-20cm lub warstwa kruszywa bądź gruntu stabilizowana cementem) a przestrzenie między kostkami bruku wypełnione są wysoko wytrzymałą zaprawą komponentową do spoinowania bruku np. na bazie żywic epoksydowych.
Tego typu podbudowę wykonuje się w sytuacji gdy przewidywane jest długotrwałe bardzo duże obciążenie konstrukcji (np. przy ruchu samochodów ciężarowych). Do spoinowania nawierzchni konieczne jest tu zastosowanie wysoko wytrzymałej ze względu na obciążenia oraz szczelnej spoiny, która zagwarantuje szczelność nawierzchni. W sytuacji gdy na skutek nieszczelności spoiny, pod nawierzchnię dostanie się woda, po jej zamarznięciu będzie dochodzić do niszczenia i odspajania nawierzchni (zjawisko doskonale nam znane z naszych dróg).
- metoda półsztywna - zakłada, że wszystkie warstwy podbudowy (podsypka, podbudowa zasadnicza oraz jeśli to konieczne podbudowa pomocnicza) są wykonane z kruszyw łamanych różnych frakcji oraz, że przestrzenie między kostkami bruku wypełnione są zaprawą do spoinowania bruku.
W metodzie tej dopuszczalne jest również wykonanie warstwy podsypki jako warstwy kruszywa stabilizowanego cementem (np. piasek mieszany z cementem).
Ten typ podbudowy wykonuje się w sytuacji gdy przewidywane jest średnie obciążenie konstrukcji (np. przy ruchu samochodów osobowych). Ważnym szczegółem jest, by zastosowane tu kruszywa były kruszywami drogowymi (łamanymi), ponieważ tylko takie kruszywa da się zagęścić. W warstwie podsypki jest dopuszczalne zastosowanie wspomnianej wcześniej mieszanki piasku i cementu ale narzuca nam to konieczność użycia szczelnej spoiny (trzeba się liczyć z tym, że warstwa podsypki piaskowo cementowej przy nieszczelnej spoinie zatrzyma nam wodę, która po zamarznięciu będzie odspajała nawierzchnię). Kolejnym następstwem zastosowania takiej podsypki to wykwity które będą powstawać na nawierzchni i utrzymywać się w miejscach osłoniętych i zacienionych (w miejscach gdzie nie są wyeksponowane na działanie słońca i deszczu). Polecanym w tym miejscu materiałem są wodoprzepuszczalne zaprawy do układania bruku zwane też zaprawami drenażowymi.
- metoda elastyczna - zakłada, że wszystkie warstwy podbudowy (podsypka, podbudowa zasadnicza oraz jeśli to konieczne podbudowa pomocnicza) są wykonane z kruszyw różnych frakcji (wielkości ziaren) oraz, że przestrzenie między kostkami bruku wypełnione są drobną frakcją kruszywa.
Metoda elastyczna - to najstarsza znana metoda budowy dróg. Może być stosowana pod każdy rodzaj obciążenia: ruch pieszy, rowerowy, samochodów osobowych i ciężarowych. Zmienna jest w zależności od powyższego jedynie miąższość warstw. Przy „słabym” podłożu w celu zmniejszenia grubości warstw stosuje się przeplatanie poszczególnych warstw geo-włókninami (rodzaj mat które „zbroją” konstrukcję drogi, zapobiegają osiadaniu podłoża będąc jednocześnie przepuszczalne dla wody). W metodzie tej warstwa nawierzchni nie jest w żaden trwały sposób związana na sztywno z podłożem. Kostki utrzymują się na zasadzie wzajemnego klinowania. Nie próbuje się w tej metodzie w żaden sposób „walczyć” z wodą. Woda opadowa przenika między spoinami bruku następnie przesącza się przez warstwy podsypek żwirowych aż do gruntu rodzimego poniżej poziomu przemarzania. Konstrukcja ta ma dodatkowo tę zaletę, że w każdej chwili nawierzchnię można rozebrać i wykorzystać materiał w innym miejscu bez jego uszkodzenia i strat. Dodatkowo w sytuacji uszkodzenia lub trwałego zabrudzenia kostki, można ją po prostu wyjąć i obrócić. W metodzie tej nie stosuje się w żadnej z warstw cementu dzięki czemu konstrukcja zachowuje swoje wodoprzepuszczalne własności a na powierzchni bruku nie pojawiają się wapienne wykwity.
Metoda ta jest zalecana jako najlepsza pod nawierzchnie z bruku klinkierowego przy wykonywaniu tarasów, ścieżek, podjazdów oraz wszędzie tam gdzie pozwalają na to warunki wodno-gruntowe.
Opisane wyżej metody układania bruku klinkierowego zakładają, że zaczynamy prace na gruncie - od podstaw. Co jednak w sytuacji gdy jakaś forma podbudowy już istnieje - np. istniejący taras, chodnik czy podjazd wykonany wstępnie jako płyta betonowa?
O tym w jaki sposób mocować nawierzchnie z bruku i jakie materiały zastosować na tego typu podłożach, a także o tym jak w trwały sposób obłożyć schody żelbetowe brukiem klinkierowym przeczytają Państwo w następnym numerze „Ceramiki”.