Komin jest nieodłącznym elementem każdego budynku. Każdy dom jest wyposażony w kominy dymowe, spalinowe i wentylacyjne. Kominy są usytuowane na planie (rzucie) budynku w taki sposób, aby zapewnić odprowadzanie dymu, spalin i zużytego powietrza z kotłowni, kuchni, łazienki, pralni. Zależnie od usytuowania tych pomieszczeń, kominy można skupić w jednym lub więcej miejscach. Jeżeli wymienione pomieszczenia nie przylegają do siebie, każde z nich musi posiadać osobny komin. Kominy murowane powinny być wykonywane z trwałego materiału z co najmniej następujących powodów:

• trudne warunki pracy (dym, temperatura odprowadzanych spalin),
• wilgoć pochodząca ze spalanego opału (dotyczy to także drewna spalanego w piecach węglowych),
• trudne warunki atmosferyczne w części wystającej ponad dach,
• problemy z naprawą kominów ze względu na ich położenie.

Na kominy najlepszy klinkier

Fot. Atlas

Im trwalszy materiał i doskonalsze wykonawstwo, tym mniej kłopotów podczas długotrwałej eksploatacji i mniejsze koszty utrzymania obiektu budowlanego. Aby uzyskać komin odporny na wszystkie zjawiska jakie towarzyszą jego eksploatacji, trzeba go wykonać z dobrego materiału. Najlepszym materiałem jest tu klinkier – cegła o dużej wytrzymałości i trwałości, dająca także doskonały efekt estetyczny. Kominy z klinkieru stosuje się obecnie powszechnie. Ze względów estetycznych trudno sobie chyba wyobrazić, że budynek z elewacjami z klinkieru może mieć kominy wymurowane z cegły innej niż klinkierowa. Ale także budowle o elewacjach innych mają kominy wykonane z klinkieru.

Rodzaje kominów

Kominy dymowe – służą do odprowadzania dymu ze spalanego opału. Stosuje się je w przypadku kotłów na paliwo stałe, kuchni węglowych i węglowych pieców grzewczych. Kominy takie są murowane z cegły pełnej wg wymagań normy budowlanej PN-89/3-10425-Przewody dymowe, spalinowe i wentylacyjne murowane z cegły.

Kominy spalinowe – przeznaczone do urządzeń kotłowych zasilanych gazem lub olejem opałowym. Ze względu na dużą zawartość pary wodnej i siarki w spalinach i niską ich temperaturę konieczne jest stosowanie wkładów kominowych ze stali lub ceramiki kwasoodpornej. Wkłady kominowe montuje się w kanałach murowanych z cegły.

Kominy wentylacyjne - muruje się je z cegły lub wykonuje z gotowych prefabrykatów ceramicznych bądź betonowych. Wszystkie kominy wykonane z gotowych prefabrykatów wymagają odbudowy materiałem ceramicznym lub betonowym. Na odbudowę stosuje się cegłę pełną, dziurawkę lub płytki z betonu komórkowego. W przypadku cegły pełnej kominy tynkuje się. Natomiast cegłę klinkierową spoinuje się.

Konstrukcja komina

Każdy komin musi mieć pewne stałe elementy konstrukcyjne:
• fundament,
• trzon kominowy,
• wlot do kanału,
• wyczystka w kanałach dymowych i spalinowych,
• otwory rewizyjne, jeśli kanały są odchylone od pionu o 30 do 45º,
• wyloty.

Rys. 1. Sposoby zakończenia komina murowanego z klinkieru

Fundament

Z reguły kominy są usytuowane w ścianach lub przy ścianach. Stanowią one dodatkowy ciężar na danym odcinku muru. Stąd dla zachowania równomiernego nacisku na podłoże gruntowe, pod komin należy wykonać odpowiedni fundament. Mimo wylotów na parterze, kominy dymowe sprowadzane są do piwnicy ze względu na wyczystki oraz nagromadzenie części lotnych, opadających na dół. Inne kanały nie muszą być murowane od samego fundamentu, a jedynie od tej kondygnacji, gdzie są potrzebne. One jednak również powodują dodatkowe obciążenie, wymagające poszerzenia fundamentu.

Trzon kominowy

Trzon kominowy to jeden lub kilka kanałów, tj. otworów, obudowanych ścianką z cegły gr. 12 cm. Budując ścianę z kominami należy pamiętać, że nie wolno na niej opierać stropów ani żadnej innej konstrukcji. Jeśli ma tak się jednak stać, to ścianki komina należy odpowiednio pogrubić. Jeśli stosuje się rozwiązania systemowe (elementy prefabrykowane), to same elementy powinny opierać się na fundamencie, jedynie ich obudowa może być oparta na stropach.
W przypadku kominów murowanych z cegły ceramicznej, należy stosować cegłę pełną klasy 150, murowaną na zaprawie klasy 30 (zaprawa cementowo-wapienna). W obrębie strychu i w części naddachowej najlepiej jest zastosować cegłę klinkierową. Komin z cegły ceramicznej pełnej muruje się na niepełne spoiny i następnie ich powierzchnie tynkuje. Cegły klinkierowe też muruje się na niepełne spoiny, a następnie spoinuje.

Rys. 2. Górna część komina murowanego

Rys. 3. Blacha zamykająca kanał komina

Wloty do komina

W przypadku kominów murowanych z cegły wlotów nie trzeba wykonywać już podczas murowania komina – mogą one zostać wykute przed podłączeniem pieca węglowego lub kotła centralnego ogrzewania. Podczas murowania należy zostawić jedynie wloty do kanałów wentylacyjnych, gdyż tu z góry wiadomo, na jakiej wysokości pod sufitem one się znajdą (odległość górnej krawędzi otworu od sufitu nie powinna przekraczać 150 mm). W przypadku stosowania prefabrykatów przy wznoszeniu komina trzeba od razu zastosować odpowiednie elementy z otworami wlotowymi, wyczystkami i zbiornikami kondensatu.

Wyczystki

W kanałach dymowych należy stosować otwory wyczystkowe, usytuowane w piwnicy na wysokości 1-1,2 m nad podłogą. Wyczystki powinny być zamykane drzwiczkami wykonanymi z materiałów niepalnych. Jeśli dom nie ma piwnicy, to otwory wyczystkowe umieszcza się na parterze na wysokości min. 0,30 m nad podłogą. W kanałach spalinowych wyczystki znajdują się poniżej wlotu spalin do komina.

Otwory rewizyjne

W przypadku kominów murowanych z odchyleniem przewodu od pionu o 30 do 45º, powyżej i poniżej załamania na odcinku pionowym wykonuje się otwory rewizyjne, zamykane szczelnymi drzwiczkami. Długość ukośnego kanału nie może przekraczać 2 m.

Wyloty

Wyloty kominów stanowią górne zakończenie kanałów. Według normy kominowej wierzch kominów powinien być nakryty czapką betonową zbrojoną z okapnikiem, odizolowaną warstwą papy. W przypadku kominów murowanych z cegły pełnej i otynkowanych, czapka betonowa kolorystycznie pasuje do całości. Natomiast w przypadku kominów murowanych z klinkieru wyloty można wykonać na dwa sposoby:
• czapka betonowa z betonu barwionego w kolorze klinkieru,
• zakończenie sposobem murarskim – wysunięcie jednej warstwy cegieł na zewnątrz o 6cm; jest to tradycyjne rozwiązanie stosowane w naszym budownictwie.

Górne zakończenie komina nazywa się też głowicą komina. Jej zadaniem jest wzmocnienie końcówki komina i umożliwienie założenia instalacji odgromowej. W rozwiązaniach systemowych pustaki kominowe są ocieplone wełną mineralną, co zabezpiecza spaliny przed nadmiernym ochłodzeniem w celu zminimalizowania tworzenia się kondensatu. Podobnie jest przy stosowaniu wkładów kominowych w kanałach murowanych: wolną przestrzeń między wkładem a przekrojem komina wypełnia się wełną mineralną (nie stosuje się ocieplenia z wełny mineralnej przy wkładaniu wkładu kominowego w gotowy już kanał murowanego komina).
Komin w części naddachowej powinien być wykonany z materiału odpornego na agresję siarczanową. Klinkier spełnia zaś ten warunek.

Przykłady zastosowania klinkieru w kominach

Rys. 4. Uszczelnienie kanału komina

Rys. 5. Prawidłowe zakończenie wylotu kanału z wkładem kominowym

Na rys. 2 przedstawiona jest górna część komina murowanego z klinkieru począwszy od stropu nad ostatnią kondygnacją. W tej części mur komina jest spoinowany, poniżej stropu komin jest murowany z cegły pełnej kl. 150 i otynkowany. Zakończenie komina stanowi czapka betonowa w kolorze klinkieru. Okapnik najlepiej wykonać przy zastosowaniu w szalunku ćwierćwałka (stosowanego do wykańczania styku okna drewnianego z ościeżem).

Niektórzy inwestorzy popełniają błąd, przykrywając wierzch komina blachą miedzianą. Nowa blacha miedziana ma kolor brązowy, taką samą barwę ma też (najczęściej) cegła klinkierowa i niekiedy także dachówka. Jednak po kilkunastu latach miedź pokrywa się patyną i nabiera koloru seledynowego. Nakrycie komina zaczyna się odróżniać od reszty materiałów, a ponadto podczas deszczu woda spływa z kominów na pokrycie dachowe i zostawia na nim seledynowe zacieki. Jeśli chce się przykryć komin blachą w barwie miedzi, to należy to wykonać z blachy stalowej ocynkowanej powlekanej w takim właśnie kolorze. Wtedy kolor zostanie zachowany na długi czas.

Komin i kanały

Kominy murowane łączy się z kanałami dymowymi i wentylacyjnymi, mimo że pracują w odmiennych warunkach.

Kominy dymowe, odprowadzające produkty spalania paliw stałych, takich jak koks, węgiel i drewno, narażone są na działanie temperatury sięgającej ponad 200ºC. Jednym z produktów spalania są sadze. Sadza to bezpostaciowy węgiel, wydzielający się z płomienia przy niedostatecznym dostępie tlenu i przy zetknięciu się płomienia z zimnymi ścianami paleniska lub przewodu kominowego. Gdy sadze ulegną zapaleniu, temperatura spalin wzrasta do 1000ºC. Właściwie mówić tu trzeba o wybuchu, którego ciśnienie często rozrywa komin.

Kominy wentylacyjne odprowadzają powietrze o temperaturze wentylowanych pomieszczeń, czyli 18-25ºC. Przy wysokich kominach może dochodzić do kondensacji pary wodnej zawartej w wydalanym powietrzu. Jednak ze względu na niewielką jej ilość i chłonność ceramiki, skroplona wilgoć nie zagraża eksploatacji kominów. W przypadku stosowania rur PCV, konieczne są osadniki kondensatu.

Kominy spalinowe odprowadzają spaliny powstałe przy spalaniu gazu ziemnego, płynnego i oleju opałowego. Temperatura tych spalin nie przekracza 120ºC, a w nowszych kotłach, tzw. kondensacyjnych, jest ona nawet niższa niż 80-90ºC. Spaliny w miarę przemieszczania się do wylotu komina ulegają ochłodzeniu. Już przy temperaturze 50ºC występuje punkt rosy i para wodna zawarta w spalinach wykrapla się. Spaliny zawierają tlenki siarki, które w zetknięciu się ze skroplinami tworzą agresywny kondensat (kwas siarkowy). Stąd konieczność stosowania wkładów kominowych ze stali kwasoodpornej lub rozwiązań systemowych z ceramiki, odpornych na tego typu agresywne środowisko. Kondensat na dole kanału powinien być zbierany w naczyniu kwasoodpornym lub w specjalnym neutralizatorze kondensatu.

Nie uszczelniać komina!

W przypadku wyposażenia komina spalinowego we wkład ze stali kwasoodpornej należy zwrócić uwagę na błędne rozwiązania oferowane przez producentów wkładów kominowych.

Najczęściej zestaw zawiera wszystkie elementy, czyli zbiornik kondensatu, wyczystki, wlot do kanału, pierścienie dystansowe stabilizujące położenie wkładu centrycznie w kanale i wylotu, z daszkiem włącznie. Jest jeszcze jeden detal, a mianowicie element związany z miejscem styku wkładu z wylotem komina murowanego. Niektóre firmy oferują w swoim zestawie blachy zamykające z otworem na wkład. Blachę przymocowuje się czterema śrubami do wierzchu betonowej czapki komina (rys.3). Inne rozwiązanie to zastosowanie elastycznej uszczelki (rys.4).

Takie rozwiązanie może być niebezpieczne dla osób przebywających w budynku. Należy pamiętać o tym, że rury wkładu montuje się w kanale kominowym odwrotnie niż tradycyjne rury dymowe z pieców węglowych. Otóż wkłady kominowe montuje się kielichami do góry, aby kondensat mógł spływać do osadnika na dnie wkładu. Jednak gazy spalinowe mogą się wydostawać na zewnątrz – między okrągłym wkładem a kwadratowym przekrojem komina – zwłaszcza gdy kocioł pracuje z maksymalną mocą.

Z tego powodu wierzchu komina nie należy szczelnie zakrywać. Poprawne połączenie brzegu komina z wkładem powinno być równocześnie zabezpieczone przed zalewaniem przez opady i wykonane tak, aby spaliny mogły odpływać do atmosfery. Poprawne rozwiązanie pokazuje rys. 5.

Rys. 6. Obmurówka z klinkieru: a) na płycie wspornikowej, b) na stropie

Systemy kominowe

Systemy kominowe występują w trzech rodzajach:
1. wkład ceramiczny lub kamionkowy z zestawem wszystkich potrzebnych elementów,
2. wkład ze stali kwasoodpornej z ociepleniem i zestawem elementów,
3. wkład ceramiczny lub kamionkowy z zestawem wszystkich potrzebnych elementów, z ociepleniem i pustakami do budowy.

Przy stosowaniu rozwiązań systemowych należy zapoznać się z technologią wykonania robót budowlanych charakterystyczną dla danego systemu.

System z obudową z pustaków keramzytobetonowych ma w swym zestawie także płytę wspornikową umożliwiającą dodatkową obudowę z cegły klinkierowej w części naddachowej. Nie jest to jednak zbyt ciekawe rozwiązanie (rys. 6a) – dolna część komina musi być bowiem otynkowana. Lepsze jest rozwiązanie pokazane na rys. 6b. Nie ma tu płyty wspornikowej opartej na pustakach, jest za to wymurówka z klinkieru oparta na ostatnim stropie i oddylatowana od pustaków komina. Efekt wizualny na poddaszu jest o wiele lepszy, sam komin może się wydłużać termicznie, a obudowa z klinkieru pozostaje stabilna.

Na fot. 7 przedstawiony jest sposób z płytą wspornikową. U góry mamy klinkier na płycie wspornikowej opartej na pustakach, poniżej płyty widać pustaki z keramzytbetonu, a jeszcze niżej - nad stropem - początek obudowy na 1/4 cegły. Korzystniej jest chyba wykonać obmurówkę od samego stropu na poddaszu.

Nie zasłaniajcie kominów!

Fot. 7. Obmurówka na płycie

Fot. 8. Nowy budynek przesłonił kominy budynków sąsiednich, przez co zmniejszył ich ciąg

W życiu codziennym spotkać można zaskakujące wręcz sytuacje związane z kominami. Buduje się ładne kominy z klinkieru, ale wbrew wymaganiom normowym. W prasie fachowej często kopiuje się rysunek nr 4 normy kominowej PN-89/3-10425. Rysunek nr 4c określa niezbędną wysokość komina w części naddachowej, jeśli jest on usytuowany obok elementu budynku stanowiącego przeszkodę (zasłonę) w prawidłowym działaniu przewodów. Mimo tego zdarzają się błędy w tym zakresie. Na fot. 8 przedstawiam nowy budynek w zabudowie zwartej plombowej. Kominy sąsiednich budynków zasłonięte są ścianami szczytowymi nowego budynku (strzałki).

Projektanci doskonale wiedzą, jak kształtują się parametry powietrza przepływającego przez ciąg dachów o różnych wysokościach. Zagadnienie to reguluje tzw. prawo zachowania energii strumienia gazu, zwane prawem Bernoulliego.

Nad budynkiem wyższym prędkość przepływu powietrza jest większa niż nad sąsiednimi niższymi budynkami. W myśl prawa Bernoulliego oznacza to, że ciśnienie statyczne nad niższymi budynkami jest większe. To sprawia, ze w kominach budynku wyższego jest doskonały ciąg, natomiast w budynkach niższych ciąg w kominach jest tłumiony nadciśnieniem statycznym. Dym zamiast wychodzić z kominów do atmosfery, zostaje wciskany do pomieszczeń mieszkalnych.

Edmund Ratajczak
Pracownia "Expronad"
Świat Klinkieru i Dachówek nr 2/2004