Niezwykłe właściwości fizykochemiczne klinkieru wynikają zarówno z surowca, z którego jest on wytwarzany, jak i z technologii produkcji (wypalanie w temperaturze ponad 1000ºC). Jednak ogromna wytrzymałość samej cegły klinkierowej to jedno zagadnienie, a wytrzymałość konstrukcji murowej z klinkieru to sprawa zupełnie inna.
Rośliny porastające mury klinkierowe kościoła pw. Św. Bonifacego we Wrocławiu przy Pl. Strzeleckim
Jeden z pilastrów kościoła Św. Krzyża we Wrocławiu. Konstrukcja historyczna wykonana z klinkieru. Po stronie północnej, zacienionej i utrzymującej dłużej wilgoć, mur porastają dorodne rośliny
Konstrukcja murowa to cegły i zaprawa je łącząca. Klinkierowe cegły są odporne na niszczące działania sił przyrody, w tym także roślin. Natomiast słabym miejscem w tym zespole są z reguły spoiny z zaprawy.
Spoiny mogą być albo gładkie, albo specjalnie profilowane kielnią spoinówką – wypukłe lub wklęsłe – lecz ich profil nie ma jednak większego wpływu na odporność wobec różnych czynników. Cegła klinkierowa jest materiałem wypalonym, suchym, jego nasiąkliwość jest bardzo niewielka. Z kolei zaprawa stosowana do murowania ma postać plastyczną (coś w rodzaju gęstej śmietany), zawiera więc znaczną ilość wody niezbędnej do chemicznego wiązania spoiwa, jakim jest cement. Część wody z zaprawy odparuje do atmosfery. W wyniku tego zaprawa robi się porowata w stosunku do klinkieru. I tu jest właśnie słabe miejsce murów z cegieł klinkierowych.
Zaczyna się od nasion
Klinkierowe mury wrocławskiego kościoła Św. Elżbiety
Każda roślina wydaje nasiona, z których wyrastają nowe rośliny. Natura wymyśliła różne sposoby transportowania tych lekkich nasion, większość z nich jest niesiona przez wiatr nawet na znaczne odległości i wysokości. Przenoszone wiatrem nasiona w końcu osiadają na murach budynków i budowli. W sprzyjających warunkach (deszcz i pył osiadający na murach) kiełkują i w ten sposób rośliny pojawiają się w zupełnie nieoczekiwanych miejscach. Gdy już się ukorzeni, to wskutek rozrastania się nawet najmniejsza roślinka zaczyna działać na mur w sposób bardzo destrukcyjny.
- Korzenie niszczą konstrukcje murowe na dwa sposoby:
- mechaniczny,
- chemiczny.
Korzenie wrastające w spoiny mają potężną siłę powodującą rozsadzanie (rozrywanie) konstrukcji murowych. W tym miejscu dodać trzeba, że duże rośliny, np. drzewa owocowe rosnące w pobliżu budynku, powodują pękanie ścian na całej wysokości. Szczególnie groźne są drzewa o szybkim wzroście i osiągające duże rozmiary. Silny system korzeniowy „miękki” grunt powoduje podnoszenie przyległej ściany, która pęka od fundamentu aż do samej góry. Szczelina powstała w wyniku pęknięcia ściany rozszerza się ku górze. Sprawia to wrażenie jakby końce ściany osiadały.
Działania chemiczne są nieco bardziej skomplikowane. Powszechnie twierdzi się, że rośliny wytwarzają tzw. kwasy humusowe, powodujące zakwaszenie gleby, na której rosną. Jest to jednak zbyt uproszczone spojrzenie na zagadnienie chemicznego oddziaływania roślin na podłoże. Przyczyną chemicznego niszczenia konstrukcji klinkierowych są przede wszystkim tzw. kwaśne deszcze, natomiast rośliny porastające mury przyspieszają proces niszczenia. Same rośliny kwasów nie wytwarzają, ale je pobierają z deszczu. „Czystą” wodę roślina zużywa na swój rozwój, kwasy w niej zawarte są odkładane w podłożu. Aby zapobiec zakwaszaniu gleby, w rolnictwie i ogrodnictwie stosuje się nawożenie wapnem w celu podwyższenia zasadowości gleby. W przypadku naturalnych łąk, lasów i innych terenów zielonych nikt nie wapnuje gleby i tam właśnie gleba ma odczyn kwaśny.
Kwaśny odczyn roślin porastających mury powoduje chemiczny rozkład zaprawy i niszczenie nawet wytrzymałego klinkieru. Rozkład materiału pod wpływem roślin, grzybów, pleśni, mchów i porostów jest procesem zwanym biodegradacją.
Mchy i porosty
Większe organizmy roślinne, trawy, krzewy i drzewa porastające obiekty budowlane są łatwo zauważalne i niszczone przez właściciela lub administratora. Natomiast na glony, mchy i porosty zwykle nie zwraca się uwagi.
Niszczące działanie roślin na przykładzie granitowych murów oporowych śluzy Mieszczańskiej we Wrocławiu. Jest to obiekt stary, historyczny i gdyby nie destrukcyjna działalność roślin, byłby w doskonałym stanie technicznym
Glony są w stanie przytwierdzić się nawet do podłoża tak gładkiego jak szkło. Kwaśne deszcze zawierające dwutlenek siarki i tlenki azotu sprzyjają ich rozwojowi. W symbiozie z glonami egzystują porosty, które są niezwykle żywotne. W warunkach dla nich niesprzyjających, tj. w okresie suszy pozostają w „uśpieniu” i tak mogą przetrwać długi okres czasu. W momencie poprawienia się warunków wilgotnościowych szybko się aktywizują i rozrastają. Mchy występują w rożnych formach i mają zdolność magazynowania znacznej ilości wody potrzebnej do ich rozwoju. Potrafią wrastać nawet w najmniejsze szczeliny w murze.
Zabezpieczenie konstrukcji murowych z klinkieru przed biodegradacją
Z pewnością każdemu inwestorowi zależy na eleganckim wyglądzie elementów budowlanych wykonanych z klinkieru. Jest to materiał stosunkowo drogi, wymagający troskliwego i umiejętnego obchodzenia się z nim (odpowiednia technologia murowania) i mało kto może sobie pozwolić na jego marnotrawstwo. Nasze doświadczenia uczą niestety, że wolimy nie zapobiegać, a leczyć – o problemie biodegradacji nie myśli się do momentu pojawienia się na murach mchów, porostów, traw, krzewów czy nawet drzew. Dlatego te problemy warto przedstawić i rozpowszechnić. Stosowanie podanych dalej sposobów zabezpieczenia konstrukcji klinkierowych przed niszczeniem przez rośliny zapewni elegancki wygląd obiektów budowlanych i ich długą bezawaryjną eksploatację.
Dbałość o utrzymanie murów klinkierowych w dobrym stanie technicznym zaczyna się już od momentu ich wznoszenia. Jest to jeden z bardzo istotnych momentów. Przystępując do budowy obiektu z klinkieru, należy rozpocząć od właściwego doboru materiału. Sam klinkier nie budzi zastrzeżeń, ale już spoinom należy pod tym względem poświęcić o wiele więcej uwagi. Najlepszym zabezpieczeniem jest właściwy dobór materiału na spoiny w murze.
- Zabezpieczenie konstrukcji klinkierowych przed niszczącym działaniem biologicznych sił przyrody podzielić można na trzy etapy:
- stosowanie środków zabezpieczających podczas wykonywania konstrukcji klinkierowych,
- środki zaradcze po wykonaniu konstrukcji klinkierowych,
- zabezpieczenie konstrukcji klinkierowych uszkodzonych przez rośliny.
Jeżeli zdarzy się, że projektant lub inwestor zapomną o zabezpieczeniu konstrukcji klinkierowej na etapie wykonawstwa, to mogą starać się ją zabezpieczyć już w okresie eksploatacji. Ale gdy zaniechają i tego, to przyroda prędko da o sobie znać. Wtedy pozostaję już tylko III etap zabezpieczenia.
Klinkierowy murek z bogatą roślinnością
Mury oporowe kanału Odry przy Moście Pomorskim z siedliskami roślin, które zakorzeniły się w spoinach
Etap I – wykonawstwo
Działania realizowane podczas wykonywania konstrukcji klinkierowych. Cegły klinkierowe nie wymagają żadnych zabezpieczeń, jedyny problem to zaprawa do klinkieru. Dawniej zaprawa była wykonywana na budowie z piasku, cementu, wody i wapna. Od kiedy cement zaczęto produkować z tzw. dodatkami uplastyczniającymi, zrezygnowano ze stosowania wapna, które powodowało białe wykwity na klinkierowych murach. Dzisiaj łatwo jest kupić gotową suchą zaprawę do murowania klinkieru, nie powodującą powstawania wykwitów (pod warunkiem przestrzegania technologii wykonawczej). Zaprawy takie produkują m.in. firmy Sopro i quick-mix.
Etap II – eksploatacja
Jest to sytuacja, kiedy mur jest już gotowy, lecz nie zastosowano środków opisanych w etapie I. Mamy więc mur bez żadnego zabezpieczenia, nierzadko zabrudzony zaprawą. Tu należy wykonać dwie czynności:
- usunąć zabrudzenia
- zabezpieczyć mur przed niszczeniem przez rośliny.
Świeże zabrudzenia muru zaprawą usuwa się zmywając je wodą za pomocą gąbki lub packi z gąbką. Do usuwania starych zabrudzeń zaprawami murarskimi stosuje się środki chemiczne. Jeśli powierzchnia jest mocno zanieczyszczona grubymi warstwami starej zaprawy cementowej, środków tych nie rozcieńcza się w wodzie. Chemiczne środki do czyszczenia powierzchni klinkierowych stosuje się w następujący sposób: najpierw zabrudzoną powierzchnię zwilża się wodą. Następnie pokrywa się ją preparatem chemicznym i pozostawia na kilka do kilkunastu minut i potem zmywa wodą. Jeżeli okaże się, że zabrudzenia nie zostały całkowicie usunięte, operację należy powtórzyć.
Etap III – zabezpieczenia uszkodzeń
Podmurówka z klinkieru ogrodzenia zniszczona przez mchy (ciemne plamy) i porosty (jasne plamy). Czysta cegła klinkierowa jest tylko w tych miejscach, gdzie powstały głębokie ubytki. Cokół uległ całkowitej degradacji
Ten sam cokół widziany od wnętrza posesji
Ten etap obejmuje likwidację roślin porastających mury i ich zabezpieczenie przed ponownym niszczeniem. Przy likwidacji roślin trzeba tu wyróżnić ich dwa rodzaje:
a) mikroorganizmy: grzyby, pleśnie, porosty, glony, michy i in.,
b) chwasty jednoliścienne i dwuliścienne, jednoroczne i wieloletnie, krzewy i drzewa.
Pierwsze z wymienionych można zwalczać preparatem grzybobójczym przeznaczonym do czyszczenia i zabezpieczenia elementów budowlanych produkcji firmy Atlas.
Jeśli chodzi o likwidację drugiego rodzaju roślin niszczących mury to najskuteczniejszy jest środek chwastobójczy o nazwie Atut 360 SL. Preparat ten przeznaczony jest do zwalczania perzu oraz innych chwastów jednoliściennych i dwuliściennych jednorocznych i wieloletnich oraz do niszczenia drzew i krzewów. Niszczenie tych roślin polega na tym, że środek pobierany jest przez zielone części roślin (liście, zielone pędy oraz niezdrewniałą korę), a następnie rozprowadzany po całej roślinie, także do części podziemnych, gdzie powoduje ich obumieranie. Całkowite zamieranie roślin następuje po około 3 tygodniach, a w przypadku drzew i krzewów efekty zabiegu widoczne są dopiero w następnym roku. Nanoszenie preparatu na zielone części roślin wykonuje się przy pomocy opryskiwacza. Czynność tę należy wykonywać w okresie bez opadów atmosferycznych dla zabezpieczenia przed zmyciem preparatu z roślin. Po zlikwidowaniu roślin porastających mury, można przystąpić do impregnacji i uszczelnienia powierzchni muru w celu zabezpieczenia przed szybkim ponownym atakiem roślin.
Do tego celu może posłużyć bezbarwny impregnat Hydrostop-przezroczysty. Środek uszczelnia impregnowaną powierzchnię (zwiększa wodoodporność), zapobiega wykwitom, odświeża powierzchnię i ułatwia jej utrzymanie w czystości. Preparat penetruje w głąb materiału, a wysychając w porach tworzy przeponę wodoszczelną i jednocześnie paraprzepuszczalną.
Problem walki z niszczącym działaniem roślin w konstrukcjach klinkierowych jest poważny, mając na uwadze stan techniczny obiektów wykonanych w klinkierze, jakich jest wiele w naszych miastach. Warto zatem przyjrzeć się bliżej tym obiektom, nierzadko zabytkom wysokiej klasy, które na naszych oczach są niszczone przez naturę.
