Odchyłki wymiarowe elementów ceramicznych - jak sobie z nimi radzić?
Odchyłki wymiarowe elementów ceramicznych - jak sobie z nimi radzić?
Produkcja ceramiki niezależnie czy pod tym pojęciem kryje się zwykła cegła czy bardziej zaawansowany w kształcie i budowie pustak ceramiczny lub cegła klinkierowa jest procesem bardzo złożonym. Mało tego - na końcu tego procesu oczekujemy konkretnego produktu o z góry założonych parametrach, kształcie i gabarytach.
Jeśli zastanowić się również nad tym, że każdego dnia glina używana do produkcji ceramiki jest kopana z innego miejsca (z innego poziomu), w różnych często skrajnie różnych warunkach atmosferycznych (słońce/deszcz) i okresowo różnych temperaturach (lato/zima) to czy w ogóle możliwe jest wyprodukowanie produktu o tych samych parametrach, wymiarach i kolorze?
Odpowiedź na to pytanie jest tylko jedna - niestety nie jest to możliwe ze względu na zbyt dużą ilość zmiennych „na wejściu”. Natomiast dzięki kontroli procesu produkcyjnego na każdym etapie od momentu przygotowania gliny poprzez formowanie, suszenie i sam wypał możemy przynajmniej starać się produkty w pewnym stopniu ujednolicić.
Aby zobrazować, jak skomplikowany jest to proces i jak dużą przechodzi metamorfozę skupmy się na wymiarach cegły i prześledźmy zmiany jakie zachodzą w tym aspekcie w zwykłej cegle na poszczególnych etapach produkcji.
Cegła (glina) w czasie produkcji poprzez pozbywanie się ze swej struktury wody podlega ciągłemu skurczowi. Aby na końcu procesu uzyskać produkt o określonych gabarytach, należy na wstępie wykonać (biorąc pod uwagę wszystkie inne zmienne) element o takich wymiarach i tak sterować procesem by uzyskać wymiary jak najbardziej zbliżone do wymiaru nominalnego.
Jeśli nie da się w sposób powtarzalny i pewny wykonywać elementów o ściśle określonych wymiarach to w takim razie na ile możemy „odejść” od ideału? - tę kwestię regulują przepisy.
Do 31 marca 2006r. wyroby końcowe poddawane były ocenie według norm: PN-B-12008:1996 oraz PN-B-12061:1996 lub PN-EN 771-1, która w tym okresie pełniła rolę normy przejściowej.
Od dnia 1 kwietnia 2006r. w oparciu o Dyrektywę o wyrobach budowlanych nr 89/106/EWG zgodnie, z którą wprowadza się harmonizacje przepisów technicznych, które ograniczają się do sprecyzowania najważniejszych wymagań, tak zwanych wymagań zasadniczych, które musi spełniać wyrób oferowany na rynku UE, aby był dopuszczony do swobodnego obrotu na tym rynku, wycofano z użycia „stare” normy polskie i jedną obowiązującą normą pozostała i jest obecnie norma PN EN 771-1 „Wymagania dotyczące elementów murowych Część I: Elementy murowe ceramiczne” i normy przez nią powołane.
Ww. norma określa jakie wymogi należy spełnić by zaklasyfikować wyrób do danej klasy (Tl, T2, Tx) wymiarowej. Aby wyrób zakwalifikować do kategorii wymiarowej należy spełnić warunek:
T1: +- 0,4 x pierwiastek z wymiaru nominalnego lub 3mm (przyjmuje się wartość większą)
T2: +-0,25 x pierwiastek z wymiaru nominalnego lub 2mm (przyjmuje się wartość większą)
Tx: producent może zadeklarować własną kategorię (większą lub mniejszą od ww.)
Odchyłki wymiarowe liczy się oddzielnie dla każdego boku wstawiając jego wymiar nominalny do powyższych wzorów.
Np. dla cegieł klinkierowych w formacie RF (250x120x65mm) dopuszczalne odchyłki przy jednej z dwóch deklarowanych klas wymiarowych wynoszą:
Producent ma obowiązek określić do której kategorii wymiarowej należą jego wyroby oraz produkować je zgodnie z deklarowaną dokładnością. Norma PN- EN 771-1 określa jedynie wymagania co do cech fizycznych wyrobów (wytrzymałość, nasiąkliwość, trwałość itp.) nie określa natomiast dopuszczalnych odchyłek kształtu jakie mogą posiadać wyroby by nadal były uznane za „dobre".
Najwięcej wątpliwości budzą i sprawiają przy ocenie tzw. produkty specjalne - co do których nie można ze względu na specyfikę technologii i wykonania (np. cegły rustykalne, z ożużleniami itp.) określić precyzyjnie granicy, który element jest uznawany za dobry, a który za zły. Tu przyjmuje się zasadę akceptacji przez nabywcę. Jeśli osoba decyduje się na zakup danego rodzaju asortymentu to jest to równoznaczne z pełną jego akceptacją materiału - jego wyglądu oraz cech zewnętrznych.
Jak radzić sobie z odchyłkami wymiarowymi?
Odchyłki wymiarowe nie mają żadnego znaczenia w odniesieniu do materiałów wznoszeniowych (pustaki ceramiczne, cegły budowlane), gdzie stosujemy murowanie na szeroką spoinę. Ściana taka i tak zostanie docelowo ocieplona i otynkowana więc to czy rozstaw spoin jest stały a pustaki równe nie ma większego znaczenia. Odchyłki wymiarowe mają natomiast znaczenie w przypadku ceramicznych materiałów osłonowych (cegły elewacyjne i klinkierowe). Jak już wiemy na istnienie odchyłek wymiarowych nie mamy żadnego wpływu natomiast możemy sprawić że skutki z faktu ich istnienia będą znikome. Pierwszą i podstawową rzeczą która możemy zrobić to zamówić towar z jednej partii produkcyjnej. Dlaczego to takie ważne? Towar wyprodukowany w ramach jednej partii jest wykonany z partii gliny o podobnych parametrach, suszony w jednakowy sposób i wypalany wg tej samej krzywej temperaturowej. Partia taka posiada zatem jednakowe odchyłki wymiarowe, jednakowe parametry i co ważne jednakowy odcień. Jeśli nie udało nam się zakupić towaru z jednej partii i okazuje się że cegły różnią się w partiach długością możemy te różnice kompensować szerokością spoiny, której zalecana szerokość to 8-15mm. Nim przystąpimy do murowania możemy dodatkowo wykonać segregację cegieł ze względu na wymiar natomiast zwykle nie ma takiej potrzeby. Oko ludzkie jest niedoskonałe i bardzo łatwo je oszukać.
Różnica w szerokości spoiny nie będzie wychwytywana przez obserwatora jeśli murarz podczas pracy zachowa osio-wość spoin.
W ciekawy i na swój sposób odmienny (ale jak się głębiej zastanowić to w bardzo rozsądny) sposób do całego zagadnienia podchodzą przepisy naszych południowych sąsiadów wg których „jeśli coś nie jest zauważalne z odległości 1m to nie jest błędem”
Zawsze kiedy cytuję ten zapis na twarzach słuchaczy pojawia się uśmiech ale i jak sądzę zrozumienie dla tematu, który owszem jest trudny i budzi często skrajne emocje ale do którego trzeba podejść po prostu z rozsądkiem.
mgr inż. Piotr Wojtasik
Ceramika Budowlana nr 1/2009
