Inwestorzy budujący domy i zagospodarowujący posesję dobrze wiedzą, że końcowy sukces zależy od poprawności rozwiązania projektowego i wykonawstwa zgodnego z projektem. W budownictwie bowiem każdy element budynku i każdy element zagospodarowania posesji powinien być odpowiednio zaprojektowany.
Projekt techniczny to rozwiązanie architektoniczno-konstrukcyjne danego elementu. To z projektu wynika, jak będzie wyglądał dany element i jak ma być wykonany. Konstrukcja elementu budowlanego jest najczęściej zamknięta obudową, konieczne jest więc jej rozwiązanie projektowe, a sama konstrukcja musi zostać sprawdzona przez nadzór inwestorski przed jej zabudową. Przy takim postępowaniu nie ma potrzeby improwizowania podczas budowy, co zwykle wiąże się z poważnymi błędami, często dyskwalifikującymi cały element.
Ogrodzenie świadczy o właścicielu
Jednym z takich elementów budowlanych w zagospodarowaniu posesji jest ogrodzenie działki budowlanej. Na działkach niewielkich, położonych przy ulicy, inwestorzy od frontu budują ładne, reprezentacyjne ogrodzenia, pozostałe boki posesji grodząc już zwykłą siatką. Jednak większe posesje, z okazałymi rezydencjami, ogrodzenie jest takie samo od frontu, jak i z boków. Obecnie dużym powodzeniem cieszą się ogrodzenia z cegły klinkierowej w formie ogrodzeń przęsłowych z podmurówką. Jest to podmurówka z cegły klinkierowej na fundamencie betonowym oraz słupki w odpowiednim rozstawie, wykonane również z cegły klinkierowej, z wypełnieniem przęsłami metalowymi (metaloplastyka) lub drewnianymi. Coraz powszechniejsze stosowanie klinkieru do budowy ogrodzeń wynika z wielu względów:
- po pierwsze: ogrodzenie takie jest trwałe,
- po drugie: ma wysokie walory estetyczne,
- po trzecie: nie wymaga żadnych zabiegów konserwacyjnych,
- po czwarte: jest odporne na wpływy atmosferyczne i działanie światła.
Trwałość ogrodzenia z klinkieru wynika z zastosowanych materiałów (cegła klinkierowa i metal) i technologii budowy ogrodzenia. Walory estetyczne wynikają z zastosowanego rodzaju klinkieru i układu cegieł w murze. Klinkier może mieć różne kolory naturalne, zależne od składu gliny w danym złożu naturalnym i od temperatury wypału w piecu. Gama kolorystyczna wyrobów jest szeroka i sięga od koloru białego, poprzez żółty i różne odcienie czerwieni po kolor bardzo ciemny. Przy tak bogatym asortymencie kolorystycznym można uzyskać ciekawe efekty estetyczne.
Przepisy dla ogrodzeń
Do 15 grudnia 2002 r. obowiązywało rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity wg Dz.U. nr 15 z 25 lutego 1999 r. poz. 140). Rozdział 6 dotyczył ogrodzeń. Były w nim zawarte następujące wymagania:
- ogrodzenie powinno być ażurowe od wysokości powyżej 0,6 m od poziomu terenu,
- łączna powierzchnia prześwitów (otworów), umożliwiająca naturalny przepływ powietrza powinna wynosić co najmniej 25% powierzchni ażurowej części ogrodzenia między słupami,
- ogrodzenie nie może stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi i zwierząt,
- umieszczanie na ogrodzeniach, na wysokości mniejszej niż 1,8 m, drutu kolczastego, tłuczonego szkła oraz innych ostro zakończonych elementów jest zabronione,
- bramy i furtki w ogrodzeniu nie mogą otwierać się na zewnętrz działki i nie mogą mieć progów utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich,
- szerokość bramy powinna wynosić w świetle co najmniej 2,4 m, a szerokość furtki co najmniej 0,9 m.
Od 16 grudnia 2002 r. obowiązują nowe warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75 z 15 czerwca 2002 r. poz. 690). Stosowanie niektórych postanowień nieobowiązującego już rozporządzenia nie koliduje z nowym rozporządzeniem. Dotyczy to zwłaszcza prześwitów w ogrodzeniu powyżej cokołu, które są korzystne nie tylko ze względu na przepływ powietrza, ale także zapewniają łączność wzrokową z otoczeniem.
Części składowe ogrodzenia
Niezależnie od tego, z jakiego materiału jest wykonane, każde ogrodzenie posiada pewne stałe części składowe. Są to: fundamenty, cokół (n. podmurówka – ten element nie zawsze jest niezbędny!), słupki, rygle. Pomiędzy nimi znajdują się drewniane sztachety, gotowe drewniane lub metalowe przęsła. Drewniane przęsła wyglądają na lżejsze, natomiast metalowe mają wygląd bardziej monumentalny, a poza tym są znacznie trwalsze.
Fundamenty
Słupki i cokół ogrodzenia muszą mieć fundamenty posadowione na gruncie rodzimym (nie na nasypowym). Głębokość posadowienia zależy od strefy przemarzania gruntu i wynosi od 0,8 m do 1,2 m. W przypadku miejscowego zalegania gruntu nasypowego, należy pogłębić wykop do gruntu rodzimego, a powstałe zagłębienie wypełnić chudym betonem. Jeśli fundament cokołu zostanie posadowiony na gruncie nasypowym, to zarówno fundament, jak i sam cokół ulegnie licznym nieregularnym pęknięciom i przemieszczeniom. Fundamenty pod słupki powinny być zagłębione poniżej poziomu przemarzania gruntu. Głębokość posadowienia pod samym cokołem można zmniejszyć w przypadku gruntów przepuszczalnych i nienasiąkliwych – w takich warunkach gruntowych głębokość posadowienia może wynosić od 40 do 60 cm poniżej poziomu terenu. Jeżeli podłoże gruntowe jest nasiąkliwe lub nieprzepuszczalne, zamarzająca w gruncie woda spowoduje wysadziny i pękanie fundamentów i cokołu. Ogrodzenie jest elementem liniowym, ma małą szerokość i znaczną długość. Ze względów termicznych cokół ogrodzenia musi być podzielony dylatacjami na krótkie odcinki. Długość odcinków nie powinna przekraczać 10 m. Dylatacja to pionowe przecięcie cokołu od fundamentu aż do wierzchu cokołu. Szerokość fundamentu pod słupki i pod cokół jest taka sama, jak szerokość słupka i cokołu. Jedynie fundamenty pod słupki przy furtkach i bramach wjazdowych muszą być obliczone statycznie i zwymiarowane. Duże obciążenia występują szczególnie przy przęsłach metalowych. Ponadto uwzględnić należy też obciążenia od pojazdów wjeżdżających na posesję. Na płaskim terenie fundament i cokół ogrodzenia są usytuowane równolegle do terenu. Przy terenie pochyłym niezależnie od stopnia pochylenia elementy te także muszą być usytuowane poziomo, różnice wysokości już rzędu 15 cm pokonuje się stopniami. W terenach górzystych stopnie wykonuje się w każdym przęśle, zależnie od pochyłości terenu.
Rys. 1. Pokonywanie pochyłości terenu
Rys. 2. Izolacja cokołu: a) papą; b) płynną folią
Dawniej fundament pod cokół i słupki wystawał ok. 10 do 15 cm ponad teren. Na tym poziomie wykonywano izolację z papy bitumicznej na lepiku, a powyżej izolacji słupki i cokół były murowane z klinkieru. Takie ogrodzenie nie wyglądało zbyt elegancko, ponieważ poniżej klinkieru, na wysokości kilkunastu centymetrów widoczny był betonowy fundament. Obecnie dzięki możliwościom chemii budowlanej do izolowania stosuje się płynne folie. Taka podwójnie nałożona płynna hydroizolacja ma grubość ok. 4 mm i kolorystycznie w zasadzie nie różni się od zaprawy cementowej. Przy stosowaniu płynnej izolacji przeciwwilgociowej roboty budowlane wykonuje się nieco inaczej. Fundament kończy się na wysokości ok. 10-15 cm poniżej poziomu terenu. Na nim muruje się z klinkieru, układając nieco cieńsze warstwy zaprawy, na której wykonana będzie izolacja. Na izolacji już normalnie muruje się słupki i cokół. Takie ogrodzenie ma zupełnie inny wygląd. W obrębie tych dwóch warstw muru poniżej izolacji przeciwwilgociowej jest usytuowany poziom przyległego do ogrodzenia terenu. Warstwy te mogą być okresowo zawilgocone, ale mają taki sam wygląd jak pozostała część. Estetyka ogrodzenia nie budzi żadnych zastrzeżeń. Mur z klinkieru schodzi do samego gruntu, a nawet jest w nim nieco zagłębiony (rys. 2).
Słupki ogrodzeniowe
Rys. 3 Rozstaw słupków
Rys. 4. Konstrukcja słupków murowanych
Słupki ogrodzeniowe murowane z cegły klinkierowej mogą mieć przekrój 25 x 25 cm, 25 x 38 cm, a nawet 38 x 38 cm. Przy słupkach o przekroju 38 x 38 cm można już pokusić się o urozmaicenie cokołu między słupkami. Słupki przy furtkach i bramach wjazdowych powinny mieć większy przekrój, bowiem w nich występują większe obciążenia w obydwu płaszczyznach. Przekrój 38 x 38 cm murowany z cegły daje możliwość wypełnienia rdzenia słupka elementem nośnym, np. grubościenną rurą stalową lub wylewką betonową, zbrojoną konstrukcyjnie stalą zbrojeniową 4 O12 + strzemiona O6 co 20 cm. Przy ciężkich metalowych skrzydłach bramowych konieczne są obliczenia statyczne i zwymiarowanie przekroju słupka (część murowana i wypełnienie rdzenia elementem nośnym). Przy skrzydłach metalowych do obliczeń przyjmuje się właściwy ciężar skrzydła, a jeśli się go nie zna, to jako obciążenie przyjmuje się 50 kg/m2. Do obciążenia ciężarem własnym należy jeszcze dodać przypadkowe uderzenie pojazdem, np. samochodem osobowym lub furgonetką. Według normy budowlanej PN-82/B-02004 – Obciążenie pojazdami, siła pozioma uderzenia samochodem osobowym lub furgonetką wynosi 20 kN (2,0 t) na wysokości 1,0 m. Przyjmując wszystkie mogące wystąpić jednocześnie obciążenia projektuje się konstrukcję słupków przybramowych i ich posadowienie.
Przekroje słupków i ich rozstaw należy tak dobrać, aby uzyskać estetyczny wygląd ogrodzenia. Przy słupkach o przekroju 25 x 25 cm ich rozstaw musi być odpowiednio mniejszy niż w przypadku przekroju 25 x 38 cm lub 38 x 38 cm.
Rys. 6. Przykładowe kształty przęseł i wysokość słupków
Dla słupków o przekroju 25 x 25 cm najodpowiedniejszy rozstaw wynosi 2,0 do 3,0 m. Przy większym przekroju odpowiedni rozstaw wynosi 3,0 do 3,5 m. Przy murowaniu słupków należy pamiętać o umieszczeniu w nich na dwóch poziomach płaskowników. Płaskowniki powinny mieć przekrój 5 x 50 mm i długość równą szerokości słupka + 50 mm z każdej jego strony. Posłużą one do mocowania przęseł metalowych. Jeśli przęsła będą drewniane, to płaskownik powinien wystawać poza obrys słupka o ok. 80-100 mm. Konstrukcja słupków przedstawiona jest na rys. 4.
Na rys. 5 przedstawiono schemat mocowania przęseł, skrzydeł bram i furtek. Słupki przybramowe mają z jednej strony okucia do mocowania przęseł, a od strony bramy części zawiasowe do zawieszenia skrzydła bramy. Słupek do montowania zawiasów od strony furtki ma osadzone części zawiasowe do zawieszenia skrzydła furtki z jednej strony, a z drugiej strony odpowiedni element zamka do zamykania furtki. Wysokość słupków musi być dobrana do typu ogrodzenia.
Ogrodzenia mogą być:
- niskie: o wysokości do 60 cm,
- średnio wysokie: od 60 cm do 1,2 m,
- wysokie: ponad 1,3 m.
Przy ogrodzeniach średnio wysokich i wysokich wysokość słupków zależy od kształtu przęseł. Na rys. 6 przedstawione są przykładowe kształty przęseł. Przy przęsłach zakończonych u góry poziomo (a) murowane słupki są o jedną warstwę cegły wyższe niż same przęsła. Podobnie jest w przypadku b), gdy środek przęsła jest obniżony. Natomiast w przypadku c), gdzie przęsło jest wypukłe, wysokość słupka powinna być równa wysokości przęsła w jego środku. Na wierzchu części murowanej słupki są przykrywane nakrywami klinkierowymi z dwoma lub czterema spadkami. Te wszystkie elementy mają istotne znaczenie w estetyce ogrodzenia.
Rys. 5 Mocowanie przęseł, bram i furtek
Cokół ogrodzenia (podmurówka)
W ogrodzeniu bez cokołu znajdują się same słupki. Przęsła metalowe lub drewniane sięgają od 10 do 15 cm powyżej przyległego terenu. Takie ogrodzenie jest nieestetyczne, a jego eksploatacja jest uciążliwa. Dolna część przęseł prostu zarasta trawą i chwastami. Cokół izoluje niejako przęsła od terenu, co gwarantuje ich długą eksploatację bez nadmiernej konserwacji. Poza tym ma znaczenie ze względów estetycznych.
Normalna cegła ma następujące wymiary:
- długość 25 cm (wozówka),
- szerokość 12 cm (główka),
- wysokość 6,5 cm.
Przy spoinach grubości 1 cm jedna warstwa muru ma grubość 7,5 cm. W przypadku cokołu o wysokości 60 cm nad terenem będzie to mur składający się z 60 : 7,5 = 8 warstw cegieł. Podobnie przy cokole o wysokości 45 cm – będzie to mur z 45 : 7,5 = 6 warstw cegieł. Przy murowaniu cokołu zależnie od układu cegieł (wozówka, główka) rozróżnia się różne wiązania. Aby całość ogrodzenia dobrze wyglądała, cokół musi mieć jednolity i regularny charakter. Rozróżniamy następujące wiązania cegieł w murze (rys. 7):
Rys. 7. Wzory wiązań ceglanych
a) wiązanie wozówkowe z przesunięciem o 1/2 cegły,
b) wiązanie wozówkowe z przesunięciem o 1/4 cegły,
c) wiązanie wozówkowe z przesunięciem wstępującym o 1/4 cegły,
d) wiązanie wozówkowe z przesunięciem o 1/4 cegły wstępującym w prawo i lewo,
e) wiązanie kowadełkowe,
f) wiązanie kowadełkowe rozsunięte: 1 wozówka + 1 główka na przemian z warstwą główkową,
g) wiązanie krzyżowe,
h) wiązanie warstw: 2 wozówki + 1 główka na przemian z warstwą główkową,
i) wiązanie warstw: 1 główka + 1 wozówka warstwami na przemian
j) wiązanie warstw: 1 główka + 1 wozówka warstwami na przemian z przesunięciem o 1/4 cegły wstępującym w prawo i w lewo,
k) wiązanie warstw: 1 główka + 1 wozówka warstwami na przemian z przesunięciem o 1/2 cegły wstępującym w lewo,
l) wiązanie gotyckie,
ł) wiązanie wendyjskie,
m) wiązanie blokowe,
n) wiązanie dzikie.
Powyższe zestawienie pokazuje bogactwo wiązania cegieł w murze. Murując z cegieł klinkierowych można wzory te kształtować i poprawiać od stronywizualnej. Wymurowany cokół trzeba jeszcze zakończyć od góry. Tu również istnieje sporo możliwości. Na rys. 8 podane są przykładowe rozwiązania.
W przypadku a) jest to rolka leżąca, czyli rząd cegieł ustawionych na rąb jedna obok drugiej w poziomie. Drugie rozwiązanie b): rolka jest ułożona w spadku i wysunięta poza lico muru dla uzyskania okapnika (kapinosu), co zabezpiecza mur przed zaciekami. Podobnie wygląda rozwiązanie w przykładzie c); tutaj cegła klinkierowa jest przycięta ukośnie dla uzyskania spadku i skrócenia długości – mamy więc spadek dwustronny. W przykładzie d) wykorzystano elementy parapetowe z klinkieru.
Rys. 8. Zakończenia cokołu:
a) rolkowe w poziomie,
b) rolkowe ze spadkiem jednostronnym,
c) rolkowe ze spadkiem dwustronnym,
d) z wykorzystaniem podokienników ceramicznych,
e) i f) wykorzystanie cegły kształtowej.
Spoinowanie
Rys. 9 Kształty spoin:
a) spoiny płaskie,
b) spoiny wklęsłe okrągłe,
c) spoiny wklęsłe kątowe,
d) spoiny wypukłe okrągłe,
e) spoiny wypukłe kątowe.
Jeszcze kilka uwag o spoinowaniu muru (cokołu i słupków ogrodzeniowych). Przy krótkim ogrodzeniu muruje się narożniki, a przy dłuższym także fragment pośredni. Aby wszystkie spoiny miały równą grubość do murowania używa się listewek o przekroju 10 x 10 mm. Listewki układa się na każdej warstwie cegieł z obydwu stron muru, przy krawędziach zewnętrznych. Po wyjęciu listewek uzyskuje się tzw. pustą spoinę, którą wypełnia się po zakończeniu murowania.
Gdy narożniki i miejsca pośrednie są gotowe, przystępuje się do murowania całego cokołu przy użyciu zwykłego sznurka murarskiego. Po zakończeniu murowania cokołu, a przed jego nakryciem (jak na rys. 8) muruje się słupki. W nich również stosuje się listewki dla uzyskania pustych spoin i jednakowej wysokości wszystkich słupków. Spoinowanie jest elementem wykończeniowym i wykonuje się je na samym końcu. Spoiny mogą mieć różne kształty (rys. 9).
Konserwacja ogrodzenia
Niezależnie od zastosowanego materiału każde ogrodzenie wymaga konserwacji.
Ogrodzenie drewniane
Zależnie od gatunku drewna przęsła drewniane mogą przetrwać w ogrodzeniu kilka lub kilkanaście lat bez żadnego zabezpieczenia. Jednak zgodnie z zasadami wiedzy technicznej i sztuki budowlanej każde drewno stosowane w budownictwie powinno być zabezpieczone przed korozją biologiczną, tj. przed grzybami i owadami. Dobrze zaimpregnowane drewno może przetrwać 20 do 30 lat.
Ogrodzenia murowane
Cegła klinkierowa jest mrozoodporna i nie wymaga zabiegów konserwacyjnych. Korzystnie jest jednak zabezpieczyć mur preparatami anty-graffiti. Graffiti wykonane farbami w sprayu wnika w powierzchnię cegły i bardzo trudno je potem usunąć. Rozpuszczalniki pozostawiają plamy, a mechaniczne usuwanie niszczy lico cegły. Po zaimpregnowaniu muru powstaje przezroczysta, cienka powłoka, po której farba spływa i nie osiada na murze. Powierzchnia po zaimpregnowaniu ma delikatny połysk.
Przęsła metalowe
Elementy metalowe bez zabezpieczenia antykorozyjnego szybko ulegają zniszczeniu. Najskuteczniejszym sposobem zabezpieczenia przed korozją jest malowanie farbami Hammerite. Dwukrotne pomalowanie konstrukcji metalowej zabezpiecza ją na długie lata. Elementy ozdobne z miedzi, mosiądzu lub brązu nie wymagają zabezpieczenia antykorozyjnego.
